Nhồi
máu cơ tim (NMCT) cấp là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử
vong và tàn phế ở các nước phát triển và đang có xu hướng gia tăng nhanh
chóng ở các nước đang phát triển. Hàng năm trên thế giới, NMCT cấp đã
cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người và nhiều chục triệu người
sống sót nhưng có di chứng sau NMCT.
Chỉ
riêng tại Mỹ, có khoảng 1 triệu bệnh nhân nhập viện mỗi năm vì NMCT cấp
và khoảng 200.000 đến 300.000 bệnh nhân tử vong hàng năm vì NMCT cấp.
Sau chiến tranh thế giới thứ 2, các nước phát triển mới giật mình kinh
ngạc khi thấy số bệnh nhân chết do NMCT cấp hàng năm còn nhiều hơn nạn
nhân chết do chiến tranh. Hàng loạt các biện pháp được giáo dục và áp
dụng đã làm giảm đáng kể sự phát triển bệnh này ở các nước phát triển
nhưng nó vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Tại
các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam số bệnh nhân NMCT ngày
càng có xu hướng gia tăng nhanh chóng. Những tiến bộ trong chẩn đoán và
điều trị NMCT cấp đã làm giảm đáng kể tỷ lệ tử vong do NMCT cấp. Sự ra
đời của đơn vị cấp cứu mạch vành (CCU) đầu những năm 60, tiếp đến là các
thuốc tiêu huyết khối những năm 80 và hiện nay là can thiệp động mạch
vành cấp cứu và những tiến bộ về các thuốc phối hợp đã làm cho tỷ lệ tử
vong do NMCT cấp trên thế giới hiện nay giảm xuống chỉ còn khoảng <
7% so với trước đây là > 30 %.
Hình ảnh động mạch vành bị hẹp gây nhồi máu cơ tim.
Tim được nuôi dưỡng bởi các động mạch vành (ĐMV). Khi một hoặc nhiều nhánh của ĐMV bị tắc nghẽn đột ngột thì vùng cơ tim phía sau đó không có máu nuôi dưỡng dẫn đến hoại tử và được gọi là NMCT. Trong quá trình sống của chúng ta, nhiều khi dưới các tác động của các yếu tố nguy cơ mà hình thành nên mảng xơ vữa trong lòng ĐMV. Có rất nhiều bệnh nhân cứ bị hẹp ĐMV dần dần cho đến khi tắc mà không bị NMCT, chỉ bị đau ngực khi gắng sức (gọi là cơn đau thắt ngực ổn định). NMCT có thể xảy ra trên bệnh nhân đã có tiền sử đau thắt ngực từ trước hoặc xảy ra đột ngột. Việc tắc hoàn toàn ĐMV nhanh chóng gây NMCT là do mảng xơ vữa bị nứt ra và máu đông đến bám lại gây tắc hoàn toàn.
Bên cạnh nguyên nhân kinh điển là xơ vữa ĐMV như đã đề cập ở trên, NMCT cấp có thể gây ra bởi một số nguyên nhân khác gây tắc hoàn toàn ĐMV như: cục máu đông từ nơi khác bắn tới, do dùng các chất gây nghiện (cocain gây co thắt và tắc ĐMV)...
Cơn đau thắt ngực điển hình là đau như bóp nghẹt phía sau xương ức hoặc hơi lệch sang trái, lan lên vai trái và mặt trong tay trái cho đến tận ngón đeo nhẫn và ngón út. Nhiều khi bạn có cảm giác như bị “voi giẫm lên ngực”. Cơn đau thường kéo dài hơn 20 phút và không đỡ khi dùng nitroglycerin. Một số trường hợp đau có thể lan lên cổ, cằm, vai, sau lưng, tay phải, hoặc vùng thượng vị. Một số trường hợp NMCT có thể xảy ra mà bệnh nhân không hoặc ít cảm giác đau (NMCT thầm lặng), hay gặp ở bệnh nhân sau mổ, người già, bệnh nhân đái tháo đường hoặc tăng huyết áp.
Kèm theo đau người bệnh có thể rất hoảng sợ, vã mồ hôi, khó thở, hồi hộp đánh trống ngực, nôn hoặc buồn nôn, lú lẫn...
Khi bạn bị đau ngực như vậy hãy nằm yên và gọi người ngay gần giúp đỡ hoặc gọi điện thoại. Không được cố gắng đi lại hoặc tiếp tục làm việc gì đó.
Nguyên nhân gây đột tử
Khá nhiều trường hợp khi bệnh nhân bị NMCT đã biểu hiện ngay là đột tử. Hiện tượng này do biến chứng rối loạn nhịp trầm trọng khi NMCT xảy ra. Hiện nay ở các nước phát triển nhờ giáo dục tốt công tác hồi sinh tim phổi và trang bị các máy phá rung thất đã có thể cứu sống được những trường hợp đột tử do tim.
Có thể có NMCT mà không bị đau ngực không?
Thực tế có một số trường hợp bị NMCT mà không có cảm giác đau ngực rõ rệt (còn gọi là NMCT thầm lặng). Hiện tượng này hay xảy ra ở một số bệnh nhân cao tuổi, đái tháo đường, tăng huyết áp... Do vậy, cần cảnh giác khi bạn là người có nhiều yếu tố nguy cơ mà có những triệu chứng mơ hồ về đau ngực và thấy khó thở hoặc khó chịu về tim thì nên đi đến bác sĩ khám ngay.
Ðiểm khác biệt giữa cơn đau thắt ngực ổn định và NMCT
Đau thắt ngực là do ĐMV bị hẹp hoặc có thể tắc hoàn toàn nhưng quá trình xảy ra từ từ và vẫn có đủ máu nuôi dưỡng cơ tim khi nghỉ. Bệnh nhân xuất hiện đau ngực khi có gắng sức và đỡ khi nghỉ hoặc được dùng nitroglycerin. Trong đau thắt ngực ổn định, cơn đau thường ngắn. Còn NMCT là do tắc đột ngột một nhánh ĐMV làm cho phía sau cơ tim không có máu nuôi dưỡng ngay cả khi nghỉ dẫn đến hoại tử. Đau ngực do NMCT thường dữ dội, kéo dài và không đỡ khi nghỉ.
Những yếu tố đánh giá mức độ nặng nhẹ của NMCT?
Người bệnh và gia đình bệnh nhân thường rất lo lắng và muốn biết mức độ nặng nhẹ của NMCT. Bản thân người thày thuốc cũng rất cần biết mức độ nặng nhẹ để có kế hoạch điều trị và theo dõi tốt cho bệnh nhân. Vậy những yếu tố nào dự đoán mức độ nặng của bệnh? Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra những yếu tố sau dự đoán bệnh nặng: Tuổi cao (đặc biệt trên 70 tuổi), có nhiều bệnh đi kèm (đái tháo đường, suy thận, suy tim..), nhịp tim lúc nhập viện nhanh hoặc rất chậm, huyết áp tụt, vị trí NMCT: nếu NMCT vùng trước rộng thì tỷ lệ tử vong cao hơn đáng kể so với NMCT phía sau, bạch cầu trong máu tăng cao.
Nong và đặt Sten động mạch vành
Đương nhiên khi bạn bị NMCT phải nhập viện ngay lập tức càng sớm càng tốt. Trước và trong lúc vận chuyển bạn tới bệnh viện, nhân viên y tế sẽ cho bạn một số thuốc giảm đau, chống đông, giãn ĐMV... Hiện nay đã có rất nhiều tiến bộ trong điều trị nhồi máu cơ tim cấp khiến cho bạn có thể phục hồi khá nhanh chóng và có thể trở lại cuộc sống nhanh.
Đánh giá kịp thời và xử trí tốt các biến chứng của NMCT, vì bệnh nhân NMCT thường chết là do các biến chứng này (loạn nhịp, suy tim, sốc tim...); Làm giảm tiêu thụ ô xy cơ tim (cho tim nghỉ ngơi): bằng cách bất động tại giường, cho các thuốc giảm đau, thuốc giãn mạch (nitrates), thuốc chống đông, aspirin... ; Nhanh chóng mở thông động mạch vành bị tắc để cứu vớt vùng cơ tim đang đe dọa bị hoại tử và để đảm bảo chất lượng lâu dài cho cuộc sống về sau (tránh suy tim và các biến chứng khác). Phương châm hiện nay trong cấp cứu NMCT cấp là ”thời gian là cơ tim - cơ tim là sự sống và chất lượng sống”. Do vậy, cần phải chạy đua với thời gian. Việc tái thông lại động mạch vành bị tắc tốt nhất nên được tiến hành ngay trước 6 giờ kể từ khi đau ngực. Có 2 biện pháp cơ bản sau đây để làm tái thông động mạch vành: Có thể bạn được dùng một loại thuốc để tiêu cục máu đông gây tắc ĐMV. Thuốc tiêu huyết khối này phải được dùng càng sớm càng tốt và chỉ trong vòng 6 giờ kể từ khi đau ngực. Tuy nhiên, thuốc này nhiều chống chỉ định và nếu bạn đến muộn thì không thể thực hiện được. Can thiệp động mạch vành ngay thì đầu: tức là bạn được đưa ngay đến trung tâm có khả năng chụp, nong và đặt stent ĐMV ngay thì đầu trong NMCT cấp để đảm bảo bền vững việc tái mở thông ĐMV bị tắc. Phương pháp này có nhiều lợi thế rất rõ và được khuyến cáo là lựa chọn hàng đầu nếu bạn ở gần trung tâm có khả năng can thiệp động mạch vành.
Trước đây, bệnh nhân thường được yêu cầu nằm bất động tại giường trong thời gian khá lâu (tới 2 tuần). Hiện nay, nếu bệnh nhân được khống chế tốt giai đoạn đầu và được làm thông ĐMV sớm thì bệnh nhân có thể chỉ cần nằm bất động trong 1-2 ngày đầu. Và bạn chỉ có thể cần nằm viện 3-5 ngày.
Trong thời gian tại bệnh viện, bệnh nhân được khuyến khích vận động tăng dần. Những ngày sau bệnh nhân có thể dậy đi lại quanh giường bệnh và tự thực hiện mọi nhu cầu cá nhân. Bạn cần chú ý tuân thủ chế độ thuốc của bệnh viện, ăn lỏng chất dễ tiêu và nhuận tràng. Tránh mọi căng thẳng và tráng mọi sự thăm hỏi không cần thiết.
Các biện pháp ngăn ngừa các yếu tố nguy cơ
Cần có chế độ ăn uống và luyện tập hợp lý để ngăn chặn dư thừa cholesterol trong máu; ngừng ngay hút thuốc lá nếu bạn đang hút, điều trị tốt tăng huyết áp (nếu có); điều trị tốt đái tháo đường (nếu có); định kỳ kiểm tra cholesterol trong máu và uống thuốc; tập thể dục đều; chống béo phì (nếu có).
TS. BS. Phạm Mạnh Hùng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét