Dưỡng sinh, Thuốc và Y học: Xét nghiệm kháng nguyên đặc hiệu với tuyến tiền liệt (PSA test)

www.namhoc.org.vn - Xét nghiệm kháng nguyên đặc hiệu với tuyến tiền liệt (PSA test)

Thứ ba, 24/04/2012 |

Vũ Kim Nhung, Lê Đăng Khoa dịch

Thế nào là xét nghiệm PSA?

Xét nghiệm PSA đo mức kháng nguyên đặc hiệu với tuyến tiền liệt (PSA) trong máu. Đó là xét nghiệm máu giúp chẩn đoán bệnh về tuyến tiền liệt. PSA là một loại protein được tạo ra chủ yếu ở tuyến tiền liệt và bình thường thì trong máu có 1 lượng nhỏ PSA. Với nam giới có tuổi, tuyến tiền liệt to ra và mức PSA cũng tăng theo.

Mức PSA ở các độ tuổi khác nhau của nam giới phương Tây
Tuổi	PSA huyết thanh (ng/ml) trung bình	PSA huyết thanh (ng/ml) trên giới hạn bình thường
40-49	0.65	2.0
50-59	0.85	3.0
60-69	1.39	4.0
70-79	1.64	5.5

PSA trong máu cao thường là tuyến tiền liệt có vấn đề, nhưng không nhất thiết là ung thư. PSA tăng cao có thể do phì đại theo tuổi tác, viêm hoặc nhiễm trùng tuyến tiền liệt và ít phổ biến hơn là ung thư tuyến tiền liệt.

Kết quả xét nghiệm PSA có ý nghĩa gì?

Mặc dù vẫn còn nhiều nghi vấn về giá trị của việc sử dụng xét nghiệm PSA trong chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt vì những kết quả dương giả và âm giả, nhưng đó là xét nghiệm tốt nhất hiện nay. Dương giả khi PSA máu cao nhưng không có ung thư tuyến tiền liệt. Âm giả khi PSA thấp hoặc trong giới hạn bình thường, nhưng vẫn bị ung thư tuyến tiền liệt.

Trong giai đoạn sớm, ung thư tuyến tiền liệt không biểu hiện nhiều triệu chứng. Ung thư có thể phát triển trong tuyến mà không ảnh hưởng đến dòng nước tiểu cho đến giai đoạn trễ của bệnh. Xét nghiệm PSA chỉ ra vấn đề của tuyến tiền liệt.

Xét nghiệm PSA giúp chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt tốt như thế nào?

Cứ 3 người đàn ông với PSA trong khoảng 4-10 ng/ml thì có khoảng 1 người bị ung thư tuyến tiền liệt.

Tuổi	Nam giới có mức PSA trên 4.0	Trong số đó, nam giới có thể có ung thư
50-60	5/100	1-2 người
60-70	15/100	3-5 người
>70	27/100	9 người

Những nghiên cứu gần đây cho thấy vẫn tồn tại nguy cơ nhỏ của ung thư tuyến tiền liệt, mặc dù mức PSA máu bình thường. Vì thế, mức PSA bình thường không có nghĩa là không bị ung thư tuyến tiền liệt.

Cách duy nhất để thử xem có ung thư tuyến tiền liệt hay không là sinh thiết mô (lấy một mẫu nhỏ mô). Sinh thiết theo chỉ dẫn của siêu âm qua ngã trực tràng, là sử dụng một đầu dò sóng siêu âm đưa vào trực tràng để thu nhận hình ảnh của tuyến tiền liệt. Có một cây kim nhỏ để lấy mẫu mô từ nhiều phần của tuyến xuyên qua thành trước trực tràng.

Sinh thiết không phải là một thủ thuật nhỏ – và thường có tác dụng phụ đi kèm, như là có máu trong nước tiểu, phân hoặc tinh dịch. Sau khi tiến hành sinh thiết, bệnh nhân sẽ có những khó khăn tạm thời khi đi tiểu. Đặc biệt, 1 tỉ lệ thấp (dưới 1%) có nguy cơ nhiễm trùng, nhưng hiếm khi đe doạ sự sống.

Làm thế nào để có thể quyết định nên hay không nên làm xét nghiệm PSA?

Sau khi có kết quả xét nghiệm PSA có thể sẽ cần những quyết định khác, nhất là khi nồng độ PSA trong máu tăng. Trước khi làm xét nghiệm PSA, cần phải xem xét những điều sau:

· Mức độ lo lắng của bạn về ung thư tuyến tiền liệt

· Nguy cơ có ung thư tuyến tiền liệt, ví dụ tiền sử gia đình có liên quan đến bệnh

· Nguy cơ và lợi ích của việc phát hiện sớm. Lợi ích là xét nghiệm PSA có thể phát hiện ung thư tuyến tiền liệt khi rất nhỏ và có thể chữa khỏi. Nguy cơ là một số phương pháp không cần thiết và có thể gây hại như phẫu thuật hay xạ trị (có hoặc không điều chỉnh nội tiết tố nam) sẽ gây nên những vấn đề phức tạp như cương dương (khó cương, bất lực) và tiểu mất kiểm soát (không có khả năng giữ nước tiểu, rò nước tiểu, phải mặc tã)

Không giống các loại ung thư khác, phần lớn ung thư tuyến tiền liệt thường tiến triển chậm, hầu hết đàn ông chết vì những bệnh khác thay vì ung thư tuyến tiền liệt. Vì thế, đàn ông có tuổi và vợ họ cần phải cân nhắc trước khi quyết định làm xét nghiệm PSA và quyết định cần làm gì nếu mức PSA tăng lên.

Ví dụ, mức PSA cao vì ung thư tuyến tiền liệt ở đàn ông 75 – 80 tuổi không phải là mối đe doạ sức khoẻ chính, khi những yếu tố khác được xem xét như tuổi thọ và sức khoẻ. Mặt khác, sự tăng cao PSA ở đàn ông khoẻ mạnh 50 – 55 tuổi có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của họ (do ảnh hưởng của ung thư tuyến tiền liệt hoặc biến chứng của điều trị) và cần được tiếp tục theo dõi.

Nguy cơ tử vong của ung thư tuyến tiền liệt phụ thuộc vào tuổi thọ và bản chất của ung thư. Thông thường, nam giới với mức PSA cao trên 10 năm (hoặc tiền sử gia đình liên quan đến bệnh) thì nên cân nhắc những xét nghiệm khác nữa để làm rõ chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt.

Với những ung thư tiến triển thì điều trị tại chỗ thường không giúp chữa lành khi có di căn vi thể mà không thể xác định bởi X-quang hay CT scan. Những bệnh nhân này cần được theo dõi để có hướng điều trị khác.

Kết quả PSA sẽ như thế nào nếu có ung thư tuyến tiền liệt?

Xét nghiệm PSA không thực sự là dấu hiệu của ung thư tuyến tiền liệt, trừ khi mức PSA rất cao. Khoảng 50% nam giới với mức PSA khoảng 10 ng/ml bị ung thư tuyến tiền liệt.

Mức PSA tăng cao có thể làm đàn ông lo lắng. Nhưng phải nhớ rằng: không phải người nào có mức PSA cao là bị ung thư tuyến tiền liệt. Những vấn đề khác, như là phì đại tuyến tiền liệt hay viêm tuyến tiền liệt cũng làm mức PSA tăng lên.

Kết quả PSA cần được giải thích cùng với nguyên nhân. Nên làm sinh thiết mô để xác định ung thư tuyến tiền liệt và bản chất của ung thư.

Những nghiên cứu gần đây cho thấy tỉ lệ hay mức PSA tăng nhanh trong một thời gian thì rất quan trọng (được gọi là tốc độ PSA), nên làm những xét nghiệm thường quy để kiểm tra sự phát triển nhanh chóng hoặc nhiễm trùng tuyến tiền liệt. Vì thế, nếu PSA tăng, nên chủ động gặp bác sĩ chuyên khoa niệu để được tư vấn thêm những thông tin cần thiết.

Cũng nên biết rằng có một vài ung thư tuyến tiền liệt phát triển rất chậm. Các nghiên cứu cho thấy rằng ung thư tuyến tiền liệt cần 5 đến 10 năm sau khi mức PSA tăng trên 2,5 ng/ml để biểu hiện ra triệu chứng và tỉ lệ sống trên 10 năm ở những trường hợp ung thư tuyến tiền liệt phát hiện sớm là rất khả quan.

Nguy cơ và lợi ích của các xét nghiệm ung thư tuyến tiền liệt?

Với những khó khăn của xét nghiệm PSA hiện nay, cần phải cố gắng tìm ra những cách xác định PSA khác, nhạy cảm và đặc hiệu hơn, nhằm phát hiện ra ung thư tuyến tiền liệt. Cách để cải thiện tính đặc hiệu của PSA là dựa trên đặc trưng sinh học của phân tử PSA.

Lợi ích quan trọng của xét nghiệm về ung thư tuyến tiền liệt là phát hiện sớm ung thư khi còn nhỏ và cơ hội chữa khỏi bệnh nhiều hơn.

Nguy cơ của xét nghiệm ung thư tuyến tiền liệt bao gồm:

· Nếu mức PSA tăng, chưa chắc đó là ung thư tuyến tiền liệt. Sinh thiết mô sẽ xác định có ung thư hay không.

· Sinh thiết tuyến tiền liệt và các phướng pháp điều trị ung thư tuyến tiền liệt có tác dụng phụ, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Nếu ung thư tuyến tiền liệt phát triển chậm, không phải trải qua bất kỳ điều trị tích cực nào (thận trọng chờ đợi/giám sát tích cực thông qua việc sinh thiết thời gian sau) nhưng phải theo dõi cẩn thận. Với một số người, phương pháp tiếp cận này có thể gây ra những lo lắng đáng kể.

Tin mới hơn: